آداب و سنن حضرت محمد(ص) در نماز

275) رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله با اشتیاق تمام انتظار وقت نماز را مى‏کشید و چشم به راه داخل شدن وقت بود و [چون وقت نماز مى‏رسید] به مؤذنش مى‏فرمود: اى بلال [با اذان گفتن‏] راحتمان کن.
276) أمیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله هیچ چیز را- از شام و غیر آن- بر نماز مقدم نمى‏داشت، و چون وقت نماز فرا مى‏رسید گویا هیچ یک از خانواده و دوست و رفیق خود را نمى‏شناخت.
277) امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله چون خورشید غروب مى‏کرد هیچ کارى را بر نماز مغرب مقدم نمى‏داشت و در اول وقت، نماز مغربش را
                        آداب، سنن و روش رفتارى پیامبر گرامى اسلام، ص: 138
مى‏خواند.
278) رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله مى‏فرمود: نور چشم من در نماز و روزه قرار داده شده (یعنى آن دو را از هر چیز دوست‏تر مى‏دارم).
279) رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله به ابو ذر فرمود: اى ابا ذر، خداى متعال روشنى چشم مرا در نماز قرار داده و آن را محبوب من گردانیده چنان که طعام را براى گرسنه و آب را براى تشنه محبوب ساخته است. آدم گرسنه با خوردن غذا سیر مى‏شود، و تشنه با نوشیدن آب سیراب مى‏گردد، ولى من از خواندن نماز سیر نمى‏شوم.
280) رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله در حال نماز قلبش چون دیگ جوشان، از خوف خداى متعال مى‏جوشید.
281) گفته‏اند: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله هنگام نماز خواندن دیدگانش را به سوى آسمان برمى‏داشت، و چون آیه شریفه: الّذین هم فی صلوتهم خاشعون «1» نازل شد، سرش را پایین آورد و به سوى زمین نظر افکند.
282) شیخ صدوق رحمه اللَّه گوید: در شش نماز «توجه» (خواندن دعاى‏
وجّهت وجهى للّذى فطر السّماوات و الارض ...
 «2» بعد از تکبیرة الاحرام) از سنّت است:
رکعت اول نماز شب، یک رکعت نماز وتر، رکعت اول از نافله ظهر، رکعت اول نماز احرام، رکعت اول نافله مغرب، رکعت اول از هر نماز واجب.
283) در ضمن پاسخهایى که از ناحیه مقدسه به مسائل محمّد بن عبد اللَّه حمیرى داده شده، چنین آمده: هیچ یک از دعاهاى مذکوره در «توجه» واجب نیست، لیکن سنّت مؤکّد در آن، که مانند اجماع همگى بر آن اتفاق دارند آن است که [پس از تکبیرة الاحرام‏] چنین بگویى:
وجّهت وجهى للّذی فطر السّموات و الارض حنیفا مسلما- على ملّة ابراهیم و دین محمّد و هدى علىّ أمیر المؤمنین- و
                        آداب، سنن و روش رفتارى پیامبر گرامى اسلام، ص: 139
ما أنا من المشرکین. انّ صلاتى و نسکى و محیاى و مماتى للّه ربّ العالمین، لا شریک له و بذلک امرت و انا من المسلمین. اللّهمّ اجعلنى من المسلمین، أعوذ باللَّه السّمیع العلیم من الشّیطان الرّجیم، بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم.
 «روى خود را به سوى خداوندى که آسمانها و زمین را آفریده، برگرداندم در حالتى که- بر طبق ملّت ابراهیم و دین محمّد و هدایت امیر مؤمنان على- یکتا پرست و مسلمانم و هرگز از مشرکان نیستم. همانا نماز و قربانى و زندگى و مرگم تنها براى خدا و در اختیار پروردگار جهانیان است که شریکى ندارد، و به همین اعتقاد مأمورم و از مسلمانانم.
خدایا، مرا از مسلمانان قرار ده. به خداى شنوا و دانا از شر شیطان رانده شده پناه مى‏برم ...» سپس شروع به خواندن سوره حمد کن.
284) ابو الحسن بن راشد گوید: از امام رضا علیه السّلام راجع به «تکبیرات افتتاحیه» سؤال کردم، فرمود: هفت تکبیر است. عرض کردم: از رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله روایت شده که در افتتاح نماز یک تکبیر بیشتر نمى‏گفته است. فرمود: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله یک تکبیر را بلند و شش تکبیر دیگر را آهسته مى‏گفت.
285) سید بن طاوس گوید: نمازگزار پس از تمام شدن سلام نماز، سه بار تکبیر بگوید، و در هر بار دستها را تا مقابل نرمه گوش بلند نماید، زیرا آن سنّت مؤکّدى است که رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله به شکرانه بعضى بشارتهایى که به او رسید، آن را سنّت قرار داد.
286) امام صادق علیه السّلام مى‏فرمود: از سنّت است که در نماز صبح و مغرب و عشا، بین اذان و اقامه بنشیند و نافله نخواند. و از سنّت است که در نماز ظهر و عصر بین اذان و اقامه دو رکعت نافله بخواند.
287) امام باقر علیه السّلام در ضمن حدیثى فرمود: سنّت بر آن جارى شده که زنان در نماز جماعت، پس از مردان سر از سجده بردارند.
288) رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله چون رکوع مى‏کرد، سرش را نه پایین مى‏انداخت و نه‏
                        آداب، سنن و روش رفتارى پیامبر گرامى اسلام، ص: 140
طورى بلند مى‏کرد که از بدنش بالاتر باشد، بلکه حد وسط را رعایت مى‏فرمود.
289) امام باقر علیه السّلام در ضمن حدیثى فرمود: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله چون در نماز مى‏شنید که طفلى گریه مى‏کند، نمازش را تخفیف مى‏داد تا مادرش (که در جماعت به حضرت اقتدا کرده) به او رسیدگى کند.
290) امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله گاهى (ظاهرا در اوقات سفر بوده) خورجین (و یا پالان شتر) خود را که طولش یک ذراع بود (عوض چوبدستى که در روایات دیگر ذکر شده) جلوى خود قرار مى‏داد و نماز مى‏خواند تا حایلى میان او و عابرین باشد.
291) ابان بن تغلب گوید: به امام صادق علیه السّلام عرضه داشتم: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله در چه ساعتى نماز «وتر» مى‏خواند؟ حضرت اظهار داشت به اندازه فاصله‏اى که میان غروب خورشید و وقت نماز مغرب هست (یعنى قبل از طلوع فجر به طورى که تمام شدن نماز «وتر» با طلوع فجر متصل باشد).
292) امام صادق علیه السّلام ضمن حدیثى فرمود: سنّت بر آن جارى شده که آدمى روز عید فطر، قبل از رفتن به مصلّى، براى خواندن نماز عید افطار کند. ولى در عید قربان بعد از رفتن به مصلى، [و خواندن نماز] چیز بخورد.
293) امام صادق علیه السّلام فرمود: در روز عید فطر براى پدرم حصیر کوچکى آوردند که زیر پا بیندازد، پدرم آن را رد کرد و فرمود: این روزى است که رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله دوست داشت در فضاى باز باشد تا به آفاق آسمان بنگرد و جبهه شریفش را روى زمین بنهد.
294) امام صادق علیه السّلام فرمود: در روز عید فطر یا قربان به رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله گفتند: کاش در مسجد خودتان نماز عید مى‏خواندید! پاسخ داد: دوست دارم به فضاى باز بروم تا آفاق آسمان را نظاره کنم.
295) روایت شده که رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله در عید فطر و قربان- هر اندازه هوا
                        آداب، سنن و روش رفتارى پیامبر گرامى اسلام، ص: 141
سرد و یا گرم بود- برد مى‏پوشید و عمامه به سر مى‏نهاد.
296) روایت شده که رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله روز عید فطر و قربان چون براى نماز عید خارج مى‏شد، صدایش را به تکبیر بلند مى‏کرد.
297) امام صادق علیه السّلام فرمود: تنها در مدینه نه در غیر آن، قبل از رفتن به مصلّى براى انجام نماز عید فطر و قربان، خواندن دو رکعت نافله در مسجد پیغمبر صلّى اللَّه علیه و آله از سنّت است، زیرا رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله آن را انجام داده است.
298) در حدیثى چنین ذکر شده: چون عید فرا رسید، مأمون از حضرت رضا علیه السّلام خواست تا سوار شده براى اداى نماز عید و خطبه خواندن به مصلّى برود ...
چون مأمون اصرار زیاد کرد، حضرت اظهار داشت: یا امیر المؤمنین، اگر مرا از این کار معاف دارى بیشتر دوست دارم، و اگر معاف ندارى من به همان وضع و هیئتى که رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و امیر المؤمنین على بن ابى طالب علیه السّلام به نماز عید مى‏رفتند مى‏روم ...
صبح روز عید چون آفتاب طلوع کرد، حضرت رضا علیه السّلام غسل کرد و عمامه سفیدى که پارچه‏اش از پنبه بود به سر بست و یک طرف آن را به روى سینه و طرف دیگر را به پشت سر انداخت و آستین‏ها را بالا زد و به تمام غلامان و خدمتگزاران خود نیز فرمود که شما هم مثل من عمل کنید. سپس عصاى نوک تیزى را به دست گرفت و پاى برهنه، در حالى که لباسهایش را بالا زده و ساق پایش نمایان بود و ما هم در خدمت او بودیم، آماده بیرون رفتن شد. پس چون ایستاد و ما هم در برابر او به راه افتادیم، سر به سوى آسمان برداشت و چهار بار تکبیر گفت ... امام علیه السّلام با همان جلال و عظمت بر مردم نمایان شد، بر در خانه ایستاد و سه بار با صداى بلند فرمود:
 «اللَّه اکبر، اللَّه اکبر، اللَّه اکبر على ما هدانا، اللَّه اکبر على ما رزقنا من بهیمة الانعام، و الحمد للَّه على ما ابلانا»
و ما نیز با او همصدا شدیم ... حضرت در هر ده قدم یک بار توقف مى‏کرد و چهار تکبیر را (با صداى بلند) مى‏گفت ...
299) رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله وقتى براى نماز عید از راهى مى‏رفت، هنگام برگشتن‏
                        آداب، سنن و روش رفتارى پیامبر گرامى اسلام، ص: 142
از راه دیگر بازمى‏گشت.
300) على علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله در نماز عید فطر و قربان فقط یک تکبیر مى‏گفت: حسین علیه السّلام دیر به سخن آمده بود. روزى مادرش (فاطمه) علیها السّلام لباس به تنش کرد و همراه جدش فرستاد. چون رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله تکبیر گفت حسین علیه السّلام هم با آن حضرت تا هفت بار موافقت کرد و تکبیر گفت. سپس رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله براى رکعت دوم بلند شد و تکبیر گفت، و حسین علیه السّلام نیز تا پنج مرتبه موافقت کرد و تکبیر گفت.
پس رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله این عمل را سنّت قرار داد و این سنّت تا به امروز ثابت و برقرار است.
301) على علیه السّلام فرمود: در نماز استسقا سنّت چنان است که امام برخیزد و دو رکعت نماز بخواند، سپس دستها را بگشاید و دعا کند (و از خداوند طلب باران نماید).
302) امام باقر علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله چون براى استسقا و طلب باران به بیابان مى‏رفت، به سوى آسمان نظر مى‏کرد و عباى مبارکش را پشت و رو مى‏پوشید.
راوى گوید: به حضرت عرض کردم: معنى این کار چیست؟ فرمود: این نشانه‏اى بین آن حضرت و اصحابش بود که (وقت استجابت دعا رسیده و) خشکسالى به فراوانى نعمت تبدیل خواهد شد «1».
303) رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله در دعاى استسقا سه بار مى‏گفت:
اللّهمّ اسق عبادک و بهائمک، و انشر رحمتک، و احى بلادک المیتة.
 «خدایا، بندگان و حیواناتت را سیراب کن، و رحمتت را بر آنان منتشر ساز، و سرزمین‏هاى مرده‏ات را زنده کن».
304) على علیه السّلام فرمود: بارانى که روزى حیوانات از آن به وجود مى‏آید از زیر عرش نازل مى‏شود، و از این جهت بود که رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله هنگام بارندگى، زیر
                        آداب، سنن و روش رفتارى پیامبر گرامى اسلام، ص: 143
قطرات اولیه باران مى‏ایستاد تا آنکه سر و محاسن شریفش از آب باران تر مى‏شد ...
305) على علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله چون به باران نظر مى‏کرد، مى‏گفت:
اللّهمّ اجعله صبّا نافعا
 «خدایا، این بارندگى را فراوان و سودمند قرار ده».
306) امام باقر علیه السّلام فرمود: چون رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله براى نماز جمعه بیرون مى‏رفت بالاى منبر مى‏نشست تا آنکه مؤذّن‏ها از گفتن اذان فارغ شوند.
307) على علیه السّلام فرمود: از سنّت است که چون امام جمعه بالاى منبر رفت هنگامى که روى به جمعیت کرد بر آنان سلام کند.
308) حضرت سجاد علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله (در نماز جمعه) دو خطبه مى‏خواند. پس از خطبه اول روى منبر مى‏نشست، سپس بلند مى‏شد و خطبه دوم را مى‏خواند.
309) امام باقر علیه السّلام فرمود: در نماز جمعه حمد و سوره را بلند بخوانید، زیرا که آن سنّت است.
310) امام باقر علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله هنگامى که آفتاب از وسط آسمان رد مى‏شد نماز جمعه را مى‏خواند.
311) امام زین العابدین على بن الحسین علیهما السّلام فرمود: قنوت خواندن در نماز جمعه سنّت است.
312) امام صادق علیه السّلام فرمود: در نماز جمعه سنّت بر این است که امام در رکعت اول سوره جمعه و در رکعت دوم سوره منافقون بخواند.
313) على علیه السّلام فرمود: چون رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله وارد مسجد مى‏شد و بلال مشغول گفتن اقامه نماز بود، آن حضرت مى‏نشست.
314) سهل ساعدى گوید: میان جاى نماز رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و دیوار به اندازه عبور گوسفند فاصله بود.
315) هشام بن سالم از امام صادق علیه السّلام از تسبیح (در رکوع و سجود) پرسید،
                        آداب، سنن و روش رفتارى پیامبر گرامى اسلام، ص: 144
آن حضرت فرمود: در رکوع‏
 «سبحان ربّى العظیم»
و در سجده‏
 «سبحان ربّى الاعلى»
بگو. سپس فرمود: یک بار ذکر گفتن واجب است و سه مرتبه سنّت، و فضیلت در این است که ذکر رکوع و سجده هفت بار گفته شود.
316) امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله در هر رکعتى از نماز پانزده آیه قرائت مى‏کرد، و رکوعش به اندازه قیامش، و سجده‏اش به اندازه رکوعش طول مى‏کشید، و سر برداشتن آن حضرت از رکوع و سجده مساوى بود.
317) امام باقر علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله نماز واجب صبح را هنگامى که هوا خوب روشن شده بود مى‏خواند.
318) اسحاق بن فضل از امام صادق علیه السّلام از سجده کردن بر حصیر و بوریا پرسید، آن حضرت فرمود: اشکال ندارد، اما من بیشتر دوست دارم که بر زمین سجده شود، زیرا رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله دوست داشت که پیشانى خود را بر زمین نهد، و من دوست دارم براى تو آنچه را که رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله دوست داشت.
319) در باره نماز نافله از امام صادق علیه السّلام روایت شده که فرمود: سنّت آن است که نوافل روز آهسته و نوافل شب بلند خوانده شود.
320) از معصوم علیه السّلام روایت شده که فرمود: سوره «قل هو اللّه احد» یک سوم قرآن، و سوره «قل یا أیّها الکافرون» برابر یک چهارم قرآن است و رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله «قل هو اللّه أحد» را در نماز وتر (یک رکعتى آخر نماز شب) جمع مى‏کرد تا آنکه همه قرآن را خوانده باشد «1».
321) امام باقر علیه السّلام مى‏فرمود: دعا خواندن پس از نماز واجب بیشتر از خواندن نماز مستحبى ثواب دارد و سنّت نیز بر این جارى شده است.
322) ابو هارون مکفوف، از امام صادق علیه السّلام روایت کرده است که فرمود: اى ابا هارون، ما (اهل بیت) فرزندان خویش را به گفتن تسبیح حضرت فاطمه علیها السّلام امر
                        آداب، سنن و روش رفتارى پیامبر گرامى اسلام، ص: 145
مى‏کنیم همان گونه که به خواندن نماز امر مى‏کنیم، تو نیز بر آن مواظبت کن، زیرا هر که به گفتن تسبیح آن حضرت مداومت کند شقى نخواهد شد.
323) رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله به على علیه السّلام فرمود: یا على، بر تو باد در تعقیب نمازهاى واجب به خواندن آیة الکرسى، زیرا بر این عمل غیر از پیامبر و یا صدّیق و شهید مواظبت نمى‏کند.
324) رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله در نمازهاى شفع و وتر، در رکعت اول «سبّح اسم ربّک الاعلى» و در رکعت دوم «قل یا أیّها الکافرون» و در رکعت سوم که (یک رکعتى است و) باید در آن قنوت خواند «قل هو اللّه أحد» را قرائت مى‏کرد. و خواندن همه این سوره‏ها بعد از خواندن سوره حمد است.
325) امیر المؤمنین على علیه السّلام روایت نموده که رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله در سجده این دعا را مى‏خواند:
اللّهمّ لک سجدت، و بک آمنت، و لک اسلمت، سجد وجهى للّذی خلقه و صوّره، و شقّ سمعه و بصره، فتبارک اللّه أحسن الخالقین‏

. «بار الها، براى تو سجده کردم، و به تو ایمان آوردم، و تسلیم تو هستم. چهره (و حقیقت) من بر کسى سجده کرد که آن را آفرید و تصویرش نمود، و چشم و گوش برایش شکافت، پس مقدس و والاست خداى یکتا که بهترین آفرینندگان است».
326) امیر المؤمنین علیه السّلام به محمّد بن أبى بکر (هنگامى که او را والى مصر نمود) نوشت: مواظب رکوع نمازت باش- تا آنجا که مى‏فرماید:- چون رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله از رکوع بلند مى‏شد، مى‏گفت:
سمع اللَّه لمن حمده. لک الحمد ملأ سماواتک و ملأ أرضک، و ملأ ما شئت من شى‏ء.
 «خداوند ستایش کسى را که او را ستود بشنود و اجابت کند، خداوندا، تو را سپاس و ستایش به حجم آسمانها و زمینت، و حجم هر چه که خواهى».
327) رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله میان دو سجده نماز این دعا را مى‏خواند:
اللّهمّ اغفر لى و ارحمنى، و اجرنى و عافنى، انّى لما انزلت الىّ من خیر فقیر، تبارک اللّه ربّ‏

                        آداب، سنن و روش رفتارى پیامبر گرامى اسلام، ص: 146
العالمین.
 «خداوندا، مرا بیامرز و بر من رحمت آر، و مرا پناه ده و عافیت بخش، من به خیرى که بر من فرو فرستى نیازمندم، مقدس و والاست خداى یکتا که پروردگار عالمیان است».
328) میمونه همسر رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله گوید: براى آن حضرت حصیر کوچکى که از برگ درخت خرما بافته شده بود در مسجد پهن مى‏کردند تا بر آن نماز بخواند.
329) امام حسن عسکرى علیه السّلام فرمود: خداى بزرگ به جدّم رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله وحى کرد که تو و على و حجت‏هاى دیگرم از نسل على و شیعیان شما را تا روز قیامت به ده خصلت مخصوص گردانیده‏ام، که از جمله آنها پیشانى بر خاک نهادن است بعد از هر نماز (براى سجده شکر).
330) رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله چون نماز مى‏خواند آن را به طور کامل انجام مى‏داد.
331) روایت شده: محبوب‏ترین نمازها نزد رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله نمازى بود که بر آن مداومت شود اگر چه نماز مختصرى باشد. و آن حضرت چون شروع به خواندن نمازى مى‏فرمود بر آن مداومت مى‏کرد.
332) رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله مى‏فرمود: دو رکعت نماز در دل شب، نزد من محبوب‏تر است از دنیا و آنچه در آن است.
333) رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمود: سوگند به خدایى که مرا برانگیخت، جبرئیل از اسرافیل، از خداى تبارک و تعالى به من خبر داد که فرمود: هر کس در شب آخر ماه مبارک رمضان ده رکعت نماز بخواند، در هر رکعت سوره حمد یک مرتبه و سوره «قل هو اللّه أحد» را ده بار بخواند و در رکوع و سجده آن ده مرتبه‏
 «سبحان اللَّه و الحمد للَّه و لا اله الّا اللَّه و اللَّه اکبر»
بگوید، و در هر دو رکعت تشهد بخواند و سلام دهد، و چون از ده رکعت نماز فارغ شد هزار مرتبه استغفار کند (استغفر اللَّه بگوید) و پس از استغفار به سجده رفته بگوید:
یا حىّ یا قیّوم، یا ذا الجلال و الاکرام، یا رحمان الدّنیا و الآخرة و رحیمهما، یا أرحم الرّاحمین، یا اله الاوّلین و الآخرین، اغفر لنا
                        آداب، سنن و روش رفتارى پیامبر گرامى اسلام، ص: 147
ذنوبنا، و تقبّل منّا صلاتنا و صیامنا و قیامنا
 (بعد در باره اجر کسى که این عمل را انجام دهد و در فضیلت این نماز بیانات زیادى فرمود تا آنجا که رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمود:) این نمازى است که تنها خداى متعال به من و امّتم از مردان و زنان هدیه فرموده و به احدى از پیغمبران و غیر آنان پیش از من عطا نکرده است.
334) رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله چون وارد خانه مى‏شد پیش از آنکه بنشیند اول کارى که انجام مى‏داد این بود که چهار رکعت نماز (به دو سلام) مى‏خواند، در رکعت اول سوره «لقمان» و در رکعت دوم سوره «یس» و در رکعت سوم سوره «حم دخان» و در رکعت چهارم سوره «تبارک الملک» را قرائت مى‏فرمود.