فصل 1 استدلال به آیه مباهله در برترى امام على علیه السّلام بر همگان به جز رسول اکرم صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم
اثبات برترى حضرت امیر مؤمنان علیه السلام، ص: 39
آنان که مىگویند امیر المؤمنین على علیه السّلام از همه پیامبران پیشین و همه مردم بجز پیامبر هدایت محمد علیه و آله السلام برتر است، چنین استدلال مىکنند:
برترى رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم بر همه انسانها، با دلایلى که همه دشمنان در مقابل آن سر تسلیم فرود مىآوردند، ثابت است. از جمله این دلایل دو سخن پیامبر اکرم صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم است. ایشان فرمود: «من گرامیترین انسانها هستم» «1» و نیز فرمود: «من سرور فرزندان آدم هستم و هیچ فخرى نیست». «2» و چون ثابت گردید که ایشان برترین انسانهاست، مسلما امیر المؤمنین صلوات اللَّه علیه از نظر فضیلت در مرتبه بعد از ایشان
اثبات برترى حضرت امیر مؤمنان علیه السلام، ص: 40
قرار مىگیرد، چه اینکه خود پیامبر اکرم صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم بر این مطلب راهنمایى نموده و براى اثبات آن دلیل و برهان اقامه کرده است. یکى از آن براهین چنین است: آن هنگام که پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم مسیحیان نجران را به مباهله فرا خواند تا حق خویش را آشکار سازد و براى پیامبرىاش برهان بیاورد و براى آنان ثابت کند که مخالفت آنها با وجود اقامه برهان از سر دشمنى و عناد بوده، على علیه السّلام را همرتبه خویش قرار داد و حکم کرد که او همتا و به منزله نفس اوست. ایشان مرتبه فضیلت على علیه السّلام را از خود پایینتر نیاورد. بلکه برابر خویش قرار داد. پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم در آن هنگام این آیه را از جانب پروردگار متعال در این باره تلاوت کرد و شهادت داده و تأکید نمود:
فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْکاذِبِینَ «1».
«پس هر که در این باره پس از دانشى که تو را حاصل آمده، با تو محاجّه کند، بگو: بیایید پسرانمان و پسرانتان و زنانمان و زنانتان و نفسهایمان و نفسهایتان را فراخوانیم، سپس مباهله کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.» سپس ایشان حسن و حسین علیهم السّلام که ظاهر واژه ابناء بر این دو
اثبات برترى حضرت امیر مؤمنان علیه السلام، ص: 41
صدق مىکند و فاطمه سلام اللَّه علیها که منظور از نساء در این آیه ایشان مىباشد و امیر المؤمنین على علیه السّلام که مقصود از نفس در آیه اوست را براى مباهله فرا خواند. «1» به طور قطع مىدانیم که منظور ایشان از نفس، چیزى همانند خون و هوا و غیره که قوام پیکره مادى انسان به آن است؛ نیست و همچنین مقصود ایشان از جمله ندع انفسنا و انفسکم خود ایشان نمىباشد چرا که درست نیست انسان نفس خود را به سوى خویش یا دیگرى فرا خواند. تنها چیزى که باقى مىماند اینست که منظور ایشان از کلمه «نفس» رساندن معنى همتا، مثل و نظیر است مراد کسى است که در عزت، کرامت، محبت، ریاست، ایثار، بزرگى و جلالت در نزد خداوند سبحان جایگاهى چون خود او داشته باشد «2»، بر اساس همان اعتقادى که خداوند واجب کرده و بندگانش را به آن ملزم نموده است.
اگر هیچ دلیل دیگرى وجود نمىداشت که حاکى از برترى پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم بر امیر المؤمنین على علیه السّلام باشد همین اشاره پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم (که فرمود: ندع انفسنا و انفسکم) دلالت بر تساوى آنها هم در فضیلت و هم در رتبه مىکرد. اما دلایل دیگرى موجود است که حضرت ختمى مرتبت صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم را از این تساوى خارج مىکند و برترى على علیه السّلام بر سایر افراد بشر به مقتضاى این مسأله باقى مىماند.
اثبات برترى حضرت امیر مؤمنان علیه السلام، ص: 43
فصل 2 استدلال از طریق این مطلب که پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم دوستى و محبت على علیه السّلام را دوستى خود و خشم و کینهورزیدن با على علیه السّلام را خشم و کینهورزیدن با خود و جنگ با على علیه السّلام را جنگ با خود قرار داده است.
اثبات برترى حضرت امیر مؤمنان علیه السلام، ص: 45
یکى از دلایل برترى امیر المؤمنین على علیه السّلام این است که پیامبر اکرم صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم احکام ولایت على علیه السّلام را با احکام ولایت خویش یکسان قرار داده «1» و حکم دشمنى با او را به مثابه دشمنى با خود بیان داشته است، «2» حکم کرد که هر که با على علیه السّلام بجنگد، چنان است که با من جنگیده است «3» و میان خودش و او در هیچ امرى تفاوتى قائل نشد و در باره بغض و دوستى با على علیه السّلام نیز به همین گونه حکم کرد. «4».
همچنین ما به طور قطع مىدانیم که ایشان این حکم را به خاطر تمایل و علاقه به على علیه السّلام قرار نداده بلکه آن را بنا بر استحقاق و شایستگى او و لزوم اجراى عدالت در داورى بیان داشته است.
و چون حکم بر این امر بدین گونه است که ما بیان کردیم، باید
اثبات برترى حضرت امیر مؤمنان علیه السلام، ص: 46
امیر المؤمنین علیه السّلام در فضیلتى که در خلال بحث برایش ثابت شد، در همان مرتبه پیامبر اکرم صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم باشد و الا (در این عبارت) هیچ وجهى در فضیلت و برترى براى او نیست؛ و این مطلب مانند همان مطلبى است که در استدلال اول بیان کردیم. بنا بر این پیامبر اکرم صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم و امام على علیه السّلام در هر زمینهاى باید با یک دیگر برابر باشند جز فضایلى که به واسطه دلیلى خاص از این حکم خارج مىشوند و به اعمال و قرب ویژه ایشان اختصاص دارد. بنا بر آنچه یادآور شدیم پیامبر امورى را که به امیر المؤمنین و یا خودش عطا شده به وى نسبت نداده است، بلکه بر فضیلتى که هر دو در آن مساویند جدا از موارد خاص، تکیه کرده است.
اثبات برترى حضرت امیر مؤمنان علیه السلام، ص: 47
فصل 3 استدلال به حدیث مرغ بریان
اثبات برترى حضرت امیر مؤمنان علیه السلام، ص: 49
یکى دیگر از دلایل برترى امیر المؤمنین على علیه السّلام روایتى است که هم شیعه و هم اهل سنت آن را نقل کردهاند. پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم خطاب به خداوند عرض کرد: «خداوندا! محبوبترین آفریدگانت را پیش من بیاور تا با من از این مرغ بریان بخورد.» در آن هنگام على علیه السّلام وارد شد و چون چشم پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم به على علیه السّلام افتاد، فرمود: «پیش من بیا»! «1» که مقصود ایشان از این سخن این است که على علیه السّلام محبوبترین آفریدگان پیش خدا و در نظر او است.
ما مىدانیم که محبت خداوند نسبت به آفریدگانش در واقع پاداش، بزرگداشت، تجلیل و تعظیم او براى آنان است و به گونهاى عام که اطفال، حیوانات، بلا دیدگان و دیوانگان را در بر بگیرد بکار
اثبات برترى حضرت امیر مؤمنان علیه السلام، ص: 50
برده نمىشود، زیرا گفته نمىشود: خداوندا اطفال و حیوانات را دوست دارد، تا چنین برداشت شود که آنها مستحق ثواب هستند. و همچنین محبت خداوند به نظر تمام یکتا پرستان مانند طبایع انسانى نیست که به موجب تمایل به خواستهها و لذت بردن از اشیاء باشد.
و چون ثابت گردد که امیر المؤمنین على علیه السّلام محبوبترین آفریدگان در پیشگاه خداوند متعال است، روشن مىشود که او بیشترین پاداش را در پیشگاه خداوند دارست و گرامیترین مردم در نظر حضرت بارى است. و این مطلب فقط بدین خاطر است که او از همه مردم داراى کردارى برتر و پسندیدهتر بوده و بالاترین رتبه عابدان دار است.
عمومیت عبارت «محبوبترین آفریدگان در پیش خدا»، همان گونه است که تفسیرش را بیان کردیم؛ و نیز گفتیم که على علیه السّلام از تمام پیامبران و ملائکه و در مرتبه پایینتر از اینان، از دانشمندان نیز افضل است. و اگر دلیل خاصى حضرت ختمى مرتبت صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم را از این عمومیت خارج نمىکرد، ظاهر کلام چنان بود که على علیه السّلام از پیامبر نیز افضل و برتر بود ولى به خاطر مقام و فضیلت پیامبر اکرم صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم که نه کسى مىتواند مشمول آن قرار گیرد و نه ادعاى آن را بکند، ایشان از این عمومیت بیرون مىباشد
اثبات برترى حضرت امیر مؤمنان علیه السلام، ص: 51
فصل 4 استدلال بر برترى امیر المؤمنین على علیه السّلام در دنیا بنا بر مقام ایشان در قیامت
اثبات برترى حضرت امیر مؤمنان علیه السلام، ص: 53
پارهاى از روایات که در این باره به صورت واضح و گسترده رسیده و رجال حدیثى شیعه و سنى همگى بالاتفاق آنها را از پیامبر اکرم صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم نقل کردهاند، عبارتاند از: امیر المؤمنین على علیه السّلام به همراه پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم سرپرستى حوض (کوثر) را عهدهدار است، «1» او لواى حمد را در پیش روى پیامبر به سوى بهشت خواهد برد، «2» او قسمتکننده بهشت و دوزخ است، «3» و هم اوست که در قیامت به همراه پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم از پلکان منبرى که به خاطر او براى بازگشت (به سوى خدا) نصب شده، بالا مىرود و پیامبر اکرم صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم بر فراترین پله آن و امیر المؤمنین على علیه السّلام یک پله پایینتر از ایشان و پیامبران صلوات اللَّه علیهم در پلههاى پایینتر
اثبات برترى حضرت امیر مؤمنان علیه السلام، ص: 54
مىنشینند. آن گاه وى فرا خوانده مىشود و جامه دیگرى بر او پوشانده مىشود. «1» هیچ کس از پل صراط نمىگذرد مگر اینکه از جانب امیر مؤمنان على بن ابى طالب علیه السّلام جواز رهایى از آتش داشته باشد. «2» در آن روز فرزندان او که همان امامان ابرارند، اصحاب اعراف هستند. «3» مانند این روایات آن قدر فراوان است که اگر آنها را بیاوریم بحث به درازا مىکشد و به همان اندازه سخن را پراکنده مىسازد.
هر کس به روایات اهل سنت توجه کند و کتب حدیثى شیعه را تورّق نماید و یا راویان هر دو فرقه را ببیند و آثارشان را بررسى کند، هیچ شکى در ظهور این احادیث و اتفاق فریقین بر صحت و قبول آنها به خود راه نمىدهد.
و به تحقیق ثابت شده است که قیامت محل کیفر و پاداش است و ترتیب درجات و درکات آن بستگى به کردار افراد دارد.
دلیل این مطلب که امیر المؤمنین على علیه السّلام از همه مردم در اعمال و رفتار برتر است این است که مضمون این روایات پیشگامى امیر المؤمنین (صلوات اللَّه و سلامه علیه) را بر همه مردم جز رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم در مقام کرامت و پاداش بالاى ایشان مىرساند.
اثبات برترى حضرت امیر مؤمنان علیه السلام، ص: 55
فصل 5 استدلال به روایات شیعه بر برترى امام على علیه السّلام
اثبات برترى حضرت امیر مؤمنان علیه السلام، ص: 57
اما روایاتى که فقط امامیه بدانها استدلال مىکنند، به جهت آنکه از طریق ایشان و امامان آنها رسیده، فراوان و در نزد دانشمندان ایشان معروف است. این روایات در اصول و تصنیفات حدیثى آنها به صورتى واضح و گسترده پخش گردیده است.
یکى از این روایات سخن امام جعفر صادق علیه السّلام است که مىفرماید: به خدا سوگند اگر على بن ابى طالب (صلوات اللَّه علیه) آفریده نمىشد، براى فاطمه دختر رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم همتایى از میان مردم نبود. «1» و این سخن ایشان که مىفرماید: «با اینکه یوسف فرزند یعقوب پیامبرى صدیق مىباشد، و تا ابراهیم خلیل علیه السّلام همه نیاکانش پیامبر
اثبات برترى حضرت امیر مؤمنان علیه السلام، ص: 58
بودند، ولى به خدا سوگند پدرم امیر المؤمنین على بن ابى طالب علیه السّلام از او برتر بود». و سخن ایشان آنگاه که در باره امیر المؤمنین على علیه السّلام از ایشان پرسیده شد که «جایگاه على علیه السّلام نسبت به پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم چگونه بود؟» ایشان فرمود: «میان او و پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم جز مقام رسالت، هیچ برترى دیگرى نبود». «1» مانند این روایت از پدر ایشان، امام محمد باقر و از امام کاظم و امام حسن عسگرى علیهم السّلام نیز نقل شده است.
در آثار و اخبار مشهور همه امامان تصریح شده است که «اگر رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم و امیر مؤمنان على بن ابى طالب علیه السّلام نبودند، خداوند نه آسمان و زمین را مىآفرید و نه بهشت و دوزخ را» «2» این مطلب برترى پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم و على علیه السّلام را مىرساند، به جهت اعمالى که انجام دادهاند، و گویاى اینست که خلائق در رسیدن به مصالحشان به شناخت و اطاعت از ایشان و تکریم و تجلیل آنها وابستهاند.
اثبات برترى حضرت امیر مؤمنان علیه السلام، ص: 59
فصل 6 استدلال به روایات اهل سنت
اثبات برترى حضرت امیر مؤمنان علیه السلام، ص: 61
اهل سنت از طریق جابر بن عبد اللَّه انصارى و ابو سعید خدرى (رحمهما اللَّه تعالى) از پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم روایت مىکنند که ایشان فرمود:
«على برترین انسانهاست». «1» و این عبارت در موضوع مورد اختلاف نصّى صریح است.
از عایشه روایت شده که روزى پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم فرمود: «سرور عرب را به پیش من فراخوانید». عایشه عرض کرد: «مگر شما سرور عرب نیستید؟» ایشان فرمود: «من سرور آدمیانم و على علیه السّلام سرور عرب است». «2» ایشان على علیه السّلام را در برترى بر مردم برابر خود قرار داد و میان خود و او واسطهاى قرار نداد، از این نظر او در فضیلت با پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم
اثبات برترى حضرت امیر مؤمنان علیه السلام، ص: 62
برابر است. از عایشه، به سندى که مورد قبول محدثان است، روایت شده که پس از پیروزى امیر المؤمنین على علیه السّلام بر خوارج و کشتن آنها، وى در مورد آنان گفت: «آنچه میان من و امیر مؤمنان على بن ابى طالب علیه السّلام گذشته مرا از گفتن آنچه که در باره او و خوارج از رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم شنیدهام، باز نمىدارد؛ شنیدم که پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم فرمود: «آنان (خوارج) بدترین خلق و مردمند که آنها را بهترین خلق و مردم مىکشد». «1» از جابر بن عبد اللَّه انصارى روایت کردهاند که او مىگفت:
«على علیه السّلام سرور انسانهاست و در این مورد جز کافر کسى تردید نمىکند». «2» در این باب اخبار و روایات فراوانى موجود است که در آنچه ما به اثبات آن همت گماشتیم کفایت مىکند، و بر این احتجاج به هر یک از آنها وجهى وجود دارد و اصل در آنها همان روشى است که ما بیان کردیم، و اللَّه ولى التوفیق.
اثبات برترى حضرت امیر مؤمنان علیه السلام، ص: 63
فصل 7 استدلال بر افضل بودن على علیه السّلام به واسطه جهاد و کوشش ایشان
اثبات برترى حضرت امیر مؤمنان علیه السلام، ص: 65
بیشتر اهل نظر، برابرى فضیلت یک شخص بر دیگران، بر سه روش تکیه مىکنند: نخست: اعمال آشکار؛ دوم: شنیدن اخبار و حکایاتى که گویاى اندازه ثواب افراد باشد و آنچه گفتهها بر آن دلالت دارد؛ سوم: منافعى که به وسیله اعمالش به دین مىرساند.
پارهاى از روایاتى را که مبین اندازه ثواب آن حضرت بود، در پیش بیان کردیم. اما در باره اعمال ظاهر آن حضرت باید گفت: اعمال نیک آشکارى که از امیر المؤمنین صلوات اللَّه علیه نقل شده، براى هیچ کس روایت نشده است.
از آنجا که اسلام تمامى مصالح بشر را ملحوظ داشته، بهترین ادیان است. و به همین دلیل سعى در تأیید دستورات آن از افضل اعمال محسوب مىشود. علاوه بر این، اندیشمندان اجماع دارند که دستورات اسلام بهترین احکام است و عمل به آنها افضل اعمال است. و کلام مخالفین در باره آیه شریفه کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ
اثبات برترى حضرت امیر مؤمنان علیه السلام، ص: 66
که آن را بر تمام امت اسلامى حمل مىکنند نیز تأکید همین دلیل است. اما اثبات برترى آن حضرت در منفعت رسانى به دین به دو صورت امکانپذیر است:
نخست: بیشتر معتزله برترى پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم را بر پیامبران پیشین به کثرت تصدیقکنندگان و پیروان دین و شریعت ایشان نسبت به امتهاى قبل دانستهاند.
و از آنجا که تثبیت شریعت اسلام با یارى رساندن به پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم و به خاطر سهمى که براى امیر المؤمنین على علیه السّلام در آن بر شمردیم میسر گردیده، نفع و پاداشى که به او مىرسد موجب برترى و فضیلت ایشان بر همه امتهاى پیشین و آیندگان مىشود.
دوم: چون ثابت شد که امت اسلامى برحقترین امم از میان سایر امتهاست، ثابت مىشود و منفعتى که از اسلام به این امت رسیده که پیامبر آن را آورده به دیگران نرسیده است. و از آنجا که این نفع به مدد و کمک امیر المؤمنین على علیه السّلام به مسلمانان رسیده است، همان فضیلتى که براى پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم از جانب پروردگار محقق گردید، براى على علیه السّلام نیز ثابت مىشود. و این مطلب بر مبناى قواعدى بود که این گروه در برترى افراد دارند و در آن فضیلت شخص را بر پایه نفع عام و زیادى معتقدان به مذهب او مىدانند.
و اللَّه ولى التوفیق، و صلّى اللَّه على سید رسله محمّد النّبى و آله و سلّم تسلیما کثیرا
عالیست. اجرتون با امبر المومنین